موزائییک‌های تاریخی
غازی‌عنتپ - حلفتی - نمرود / آدی‌یامان - دیاربکر
جنوب شرقی ترکیه، منطقه‌ای با خاک و تاریخی غنی است که قسمت شمالی هلال حاصلخیز را تشکیل می‌دهد. هلال حاصلخیز که در طول هزاران سال با آب رودخانه‌های فرات و دجله تغذیه شده، محل تلاقی فرهنگ‌های مختلف، کشاورزی با محصولات بسیار متنوع و گوناگون و تجارت بوده است. در غربی‌ترین قسمت این منطقه، شهر غازی‌عنتپ بر روی یک تپه باستانی که قدمت آن به عصر ماقبل تاریخ بازمی‌گردد و محل احداث شهر باستانی دولیچه با نام امروزی آن دولوک بوده، واقع شده است. در غارهای این مکان باستانی، معابد زیرزمینی میترا که برای پرستش الهه میترا ساخته شده بود، کشف گردیده که قدمت آن به قرن اول تا سوم میلادی بازمی‌گردد. اینجا مراکز مهم پرستش الهه میترا در جنوب‌شرقی آناتولی بودند.
در شمال غازی‌عنتپ در امتداد سواحل فرات، یک قلعه رومی با نام روم‌قلعه واقع شده که یک ارگ باستانی بر فراز تپه‌های صخره‌ای مرتفع است.
در این محل کلیسایی نیز به یاد سنت نرسس اول که در سال 1773 در روم‌قلعه درگذشت، ساخته شده است. این کلیسا در قرن هفدهم به مسجد تبدیل شد. صومعه بارشاوما واقع در شمال ارگی که داخل آن پر از آب سیل شده بود، توسط سنت یاكوبی بارشاوما در قرن سیزدهم ساخته شده است. برخی از قسمت‌های دو سازه مجاور نیز باقی مانده است. از آنجایی که این مکان محل اقامت یوحنا یکی از دوازده حواری مسیح بود که بخشی از انجیل یوحنا را در همین مکان در اتاقی کنده شده در داخل صخره‌ها نوشت، در تاریخ مسیحیت از جایگاه مهمی برخوردار است.
ویرانه‌های آرامگاه مقبره آنتیوخوس که بین سالهای 69-34 قبل از میلاد بر پادشاهی کوماژن در شمال فرات سلطنت می‌کرد، در بالای کوه نمرود، یکی از مرتفع‌ترین قله‌های کوه‌های توروس شرقی قرار گرفته است. اینجا یکی از باشکوه‌ترین سازه‌های متعلق به دوران باستان است. مجسمه جذاب پانتئون و تبار پادشاهان آن که در افسانه‌ها از آنها نام برده شده، در دامنه‌های قله 2.150 متری کوه نمرود رو به شهر کاحتا، آدی‌یامان و فلات‌های گسترده قرار دارد.
با پیشروی به سمت شرق، به شهر دیاربکر که از دوره‌های هلنیستی، رومی، ساسانی و بیزانس گرفته تا دوره‌های اسلامی و عثمانی و حتی همین امروز مرکز مهمی است، می‌رسیم. در ارگ تاریخی شهر، معروف به ایچ‌قلعه که با قلعه دیاربکر به طول 6 کیلومتر احاطه شده، بقایای 22 کلیسای متعلق به دوره‌ها و باورهای مختلف وجود دارد. امروزه شش عدد از آنها باقی مانده است.
کلیسای گیراگوس مقدس، کلیسای سارگیس مقدس و کلیسای کاتولیک ارمنستان، کلیسای پروتستان سریانی، کلیسای ارتدکس آشوری مریم مقدس و کلیسای مور ژاکوب، کلیسای کلدانی مارپتیوم و کلیسای عزیز جرج (کشیش سیاه)، منعکس‌کننده باورها و اعتقادات متنوع و گوناگون این منطقه باستانی است.
کلیسای عزیز جرج یا کلیسای مارگواریس احتمال می‌رود در قرن 2 میلادی ساخته شده باشد، با این حال تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست. این کلیسا که از سنگ بازالت سیاه تراش‌خورده ساخته شده، در بین مردم محلی به "کلیسای کشیش سیاه" معروف است. در دوره آرتوکید، عملکرد کلیسا تغییر یافت و از آن به عنوان حمام کاخ آمیدا واقع در تپه باستانی آمیدا استفاده شد. برخی منابع می‌نویسند که در این حمام از مکانیزم اتوماتیک بدیع‌الزمان ابوالعز بن اسماعیل بن رزاز جَزَری استفاده می‌شده است. الجزری یکی از پیشگامان علم رباتیک در عصر طلایی اسلام محسوب می‌شود و اولین دانشمند و مهندسی بود که نخستین ربات قابل برنامه‌ریزی انسان‌نما را در اواخر عمرش ساخت. کلیسای سنت جرج مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و امروزه از آن به عنوان گالری هنری استفاده می‌شود.
آخرین معبد میترا که در سال 2017 در دیاربکر کشف شد. خاستگاه میترا منطقه پرس است و قدمت آن به دهه 600 قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. وی در بین سربازان روم به عنوان الهه نور و "خدای شکست‌ناپذیر و فناناپذیر" شناخته می‌شد. در نتیجه کاوش‌های باستان‌شناسی، معبد میترا در قلعه زرزوان، پادگان مرزی شرق امپراتوری روم، در سال 2017 کشف شد.
همه معابد میترائیسم، آئینی که ورود به آن دشوار بود، در غارهای زیرزمینی طبیعی یا در زیر زمین به طور مصنوعی ساخته شده‌اند. به گفته محققان غربی، اولین معبد میترا که در دوران امپراتوری روم ساخته شد، در دیاربکر واقع بود.
